Handbók kennara:

1. Tre_IS.docx

Þekking á timbri - frábært efni!

Timbur er frábært efni og hefur mikla möguleika sem sjálfbær auðlind. Sögulega séð hefur timbur alltaf verið mannkyninu mikilvægt og verið notað til ýmissa hluta, allt frá einföldum verkfærum til stórra og fallegra skipa. Nú notum við meira að segja timbur til að byggja nútíma háhýsi.

Í dag er mikil áhersla lögð á að nota efni sem eru góð fyrir umhverfið og plánetuna okkar. Þess vegna erum við nú að enduruppgötva timbur sem frábæra, sjálfbæra auðlind til að nota í byggingariðnaði. Tré gleypa koltvísýring þegar þau vaxa. Skógar geta því hjálpað til við að minnka magn koltvísýrings í andrúmsloftinu. Þannig getur timbrið sem við notum í byggingar virkað sem kolefnisgeymsla og hjálpað til við að draga úr magni koltvísýrings í andrúmsloftinu.

Á þessari síðu geturðu lært meira um það hvernig timbur getur hjálpað til við að gera heiminn sjálfbærari. Það snýst um að nýta timbrið sem best og eins lengi og hægt er, þannig að við sóum minna, fellum færri tré og höfum minni áhrif á umhverfið – um leið og við tryggjum að við höfum nægt timbur fyrir okkur núna og skóga fyrir komandi kynslóðir.

Endurnotkun

Endurnotkun snýst um að nota vöru aftur, án þess að breyta formi hennar eða tilgangi. Dæmi gæti verið gluggi sem er fjarlægður úr einni byggingu og síðan settur inn í aðra.

Endurvinnsla

Endurvinnsla þýðir að nota efni eða vörur til að búa til nýjar vörur eða efni. Það krefst einhvers konar vinnslu á upprunalegu vörunni eða efninu til að búa til eitthvað nýtt. Dæmi gæti verið þegar timbur frá niðurrifi er breytt í nýjar viðarvörur eða trjákurl.

Endurnotkun og
endurvinnsla timburs

Möguleikarnir á að endurnota og endurvinna timbur eru miklir, en það eru viss vandamál við það hvernig við notum timbur í dag. Við sóum miklum auðlindum með því að brenna timbrið of fljótt og við hugum ekki nóg að líftíma timbursins.

Tilhneiging okkar til að kaupa nýtt timbur í stað þess að endurnota og endurvinna það sem við höfum nú þegar býr til úrgang og gengur á skógarauðlindir.​

Það er kominn tími til að umbreyta neyslumynstri okkar. Við þurfum að breyta aðfangakeðjum, þróa nýjar vörur, hanna öðruvísi og endurskoða hvernig við notum og vinnum með timbur.​

Þetta byrjar allt á því að „bjarga“ timbrinu sem áður var bara litið á sem úrgang. Eftir það verðum við að undirbúa timbrið til endurnotkunar - annað hvort í sama tilgangi eða einhverjum allt öðrum.

Það er þarna sem þú kemur inn í myndina.

En stor stak med planker.

Verkefni 1 af 2 (15 mín.)

Ekki hika við að afrita spurningarnar í ritvinnsluforrit svo auðveldara sé að skrifa niður svörin.

Sjálfsvinna (7 mín.)

1. Lýstu með eigin orðum hvað endurnotkun þýðir. Komdu svo með dæmi um endurnotkun timburs í byggingariðnaði.

2. Lýstu með eigin orðum hvað endurvinnsla þýðir. Komdu svo með dæmi um endurvinnslu timburs í byggingariðnaði.

Með félaga (7 mín.)

1. Lestu svörin þín upphátt fyrir félaga þinn og ræðið saman hvort þið séuð sammála.

2. Finnið saman dæmi þar sem erfitt er að ákvarða hvort um er að ræða endurnotkun eða endurvinnslu. Munið að skrifa niður dæmið ykkar, þar sem þið munið nota það í sameiginlega yfirferð síðar.

Kostir þess að byggja með timbri

Byggingarefni úr timbri bjóða upp á ýmsa kosti, þar á meðal árlegan samdrátt á kolefnislosun upp á 483 milljón tonn. Þetta er vegna þess að timbur kemur í stað annarra efna eins og steinsteypu, málms, múrsteina og plasts.

Aukningin á timburbyggingu er knúin áfram af nokkrum þáttum:

  1. Auknar vinsældir timburs sem staðgengils byggingarefna með hátt kolefnisfótspor eins og stáls og steinsteypu.
  2. Fleiri húsnæðisbyggingar þar sem timbur er notað sem umhverfisvænn valkostur umfram hefðbundin efni.
  3. Vaxandi meðvitund um kosti timburs fyrir umhverfið og getu þess til að stuðla að jákvæðum loftslagsáhrifum.

Bran FAO, Gresham House​

Á næstu 30 árum er gert ráð fyrir að timburnotkun á heimsvísu muni aukast á hverju ári um

3,1%

Vaxandi eftirspurn

Timbur er umhverfisvænna en margt annað efni sem við notum í byggingariðnaði. En vaxandi eftirspurn eftir timbri í byggingar, sem orkugjafa og hráefni er líka áskorun.

Þörfin fyrir meira timbur stafar af auknum fólksfjölda og samhliða því aukinni þörf fyrir sjálfbærum lausnum. Skógarnir okkar geta ekki staðið undir aukinni þörf lífefnis. Það þarf nýstárlegar lausnir og snjallar nálganir til að tryggja að timbur verði áfram sjálfbær auðlind fyrir framtíðarbyggingar. Þess vegna er mikilvægt að við notum timbur skynsamlega.

Ending timburs

Stafkirkjur eru sönnun þess hversu endingargott timbur getur verið.

Byggingar sem hafa staðið um aldir sýna hvernig timbur getur enst í ótrúlega lengi við réttar aðstæður. Þegar við notum timbrið skynsamlega, og smíðin tekur langan tíma - eða þegar timbrið er notað nokkrum sinnum - takmarkar það þörf okkar fyrir nýtt timbur. Þá getum við betur mætt eftirspurn eftir timbri og um leið dregið úr þörfinni fyrir skógarhögg og vinnslu nýs timburs.​

En kirke af træ med sort tag og tre tårne.
Heddal stafkirkjan í Noregi, byggð á 13. öld.

Líkönin tvö

Þegar talað er um úrgangsmeðhöndlun timburs í byggingariðnaði er venjulega talað um tvö líkön: Línulega líkanið og hringrásarlíkanið.

Línulegt

Í línulegu líkani um meðhöndlun úrgangs er vöru hent eftir notkun. Hér er ekki reynt að endurnýta eða endurvinna og er efnið því aðeins notað einu sinni, eftir það telst það úrgangur og er annað hvort sent til urðunar eða brennslu.

Þetta hefur í för með sér tap á verðmætum auðlindum og veldur meiri umhverfisáhrifum.

Hringrás

Í hringrás á meðhöndlun timburs er stefnt að því að endurnota og endurvinna vöru þannig að hægt sé að nota hana nokkrum sinnum í stað aðeins einu sinni. Hringrásarnálgunin miðar að því að auka endingu efna og draga úr magni úrgangs. Það krefst talsverðs átaks til að hægt sé að nota timbrið áfram eftir að upphaflegum tilgangi þess hefur verið náð.

Þannig er auðlindanýting aukin og dregið úr umhverfisáhrifum.

Brennsla

Timbur er í auknum mæli notað sem orkugjafi. Til að skipta út orkugjöfum úr kolefni eins og kolum og olíu er í staðinn oft fengin orka með brennslu timburs og annars konar lífmassa. Það getur verið afgangstimbur úr skógrækt, sag frá sögunarverksmiðjum eða trjákurl og spónar úr heilum trjám. Sumt af því timburefni hefði getað fengið framhaldslíf með því að nota það í vörur eða byggingarframkvæmdir áður en það var brennt.

Þrátt fyrir að hægt sé að breyta timburúrgangi í orku með því að brenna hann, leiðir það einnig til losunar á koltvísýringi og öðrum mengunarvöldum.

Þegar við brennum timbur fyrir orku er það minnsta nytsemi sem við getum fengið úr timbrinu. Þess vegna verðum við að nýta timbrið sem best áður en við brennum það.

Urðun

Timbur sem hvorki er endurnotað, endurunnið né notað til orkuframleiðslu endar sem landfylling eða í förgunarstöð. Urðun er versta lausnin af þeim öllum, því það er hvorki gott fyrir umhverfið né samfélagið og timbrið kemur að engum notum.

Þegar timbur sem hefði mátt endurnota, endurvinna eða brenna er í staðinn urðað getur það talist sóun á auðlindum. Urðun getur einnig haft umhverfisáhrif þar sem niðurbrot timburs losar koltvísýring og getur losað skaðleg efni út í jarðveg og vatnsból.

Ef timbur inniheldur sérstaklega skaðleg efni gæti þurft að senda það til urðunar eða förgunar á sérstakar sorpbrennslustöðvar.

Hringrás timburs

Timbur er endurnýjanlegt efni og hefur mikla möguleika til endurnotkunar og endurvinnslu. Það eru margar leiðir til að lengja líftíma timburefna og draga þannig úr umhverfisáhrifum og þörfinni fyrir nýtt timbur:

  • Uppvinnsla gengur skrefinu lengra en venjuleg endurvinnsla með því að breyta notuðum timburvörum í nýja og verðmætari hluti. Til dæmis getur gamall umbúðaviður orðið að veggklæðningu eða húsgögnum.
  • Visthönnun snýst um að huga að umhverfinu við hönnun og framleiðslu timburvara. Hönnun sem auðvelt er að gera við og taka í sundur tryggir að hægt sé að viðhalda og endurnota vörurnar. Hún snýst líka um að nota takmarkaðan fjölda efna til að auðveldara sé að taka vöruna í sundur og endurvinna hana síðar meir.
  • Uppbyggileg viðarvörn er sérstaklega mikilvæg í byggingariðnaði þar sem hún getur lengt líftíma timbursins verulega. Þetta getur meðal annars verið vörn gegn sól, vatni og raka.
  • Forvarnir gegn leka eru líka mikilvægar. Við hendum miklu magni af timbri sem annars væri hægt að breyta í (nýjar) vörur. Þessi úrgangur kemur frá sögunarverksmiðjum, verksmiðjum, verkstæðum og mannvirkjum. Með því að bæta meðhöndlun, endurnotkun og endurvinnslu getum við dregið úr sóun timburs og lengt líftíma þess og verðmæti.

Á öllum stigum verðmætakeðju timbursins má finna tækifæri til hringrásarhugsunar.

Verkefni 2 af 2 (20 mín.)

Ekki hika við að afrita verkefnið yfir í ritvinnsluforrit svo auðveldara sé að skrifa niður svörin við hverri spurningu.

Sjálfsvinna (10 mín.)

  1. Lýstu með þínum eigin orðum hvað hringrásarlíkan þýðir og hvað línulegt líkan þýðir.
  2. Leitaðu á vefnum að „wood waste hierarchy“ (úrgangsstigveldi) og lýstu fimm skrefum stigveldisins.

Hópverkefni (10 mín.)

  1. Umræður í bekknum um hugtökin endurnotkun og endurvinnslu. Kynntu þitt dæmi um hvar var erfitt að greina á milli þessara hugtaka.
  2. Umræður í bekknum um úrgangsstigveldi timburs - skiljið þið það?